Το κλάδεμα των εσπεριδοειδών (πορτοκαλιάς, λεμονιάς, μανταρινιάς, γκρέιπφρουτ) είναι μια απαραίτητη καλλιεργητική τεχνική που αποβλέπει στον έλεγχο της βλαστικής ανάπτυξης των δέντρων αλλά και του σχήματός τους. Επιπλέον, αποσκοπεί στη διατήρηση επαρκούς καρποφόρας ζώνης, σε επίπεδο δέντρου, αλλά και στην διασφάλιση του καλού αερισμού και του φωτισμού της κόμης των δέντρων, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της ανάπτυξης εχθρών και ασθενειών, διασφαλίζοντας, επομένως, και την καλή φυτοϋγεία των δέντρων. Συνολικά, τα παραπάνω επιτυγχάνονται με συνδυασμό κλαδευτικών τομών. Οι κλαδευτικές τομές, διακρίνονται (α) σε τομές αφαίρεσης (απάλειψης) κλάδων και βλαστών, από τη βάση τους, και (β) σε τομές κοντέματος (σύντμησης) κλάδων και βλαστών.
Πριν αναφερθούμε στο πώς κλαδεύονται τα δέντρα των εσπεριδοειδών, κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά στο ποια είναι η καταλληλότερη περίοδος κλαδέματος για τα εσπεριδοειδή.
Για τον καθορισμό του ιδανικού χρόνου κλαδέματος των εσπεριδοειδών λαμβάνονται υπόψη τα εξής κριτήρια:
- (α) η περίοδος συγκομιδής των καρπών. Είναι γνωστό ότι, για παράδειγμα, στην πορτοκαλιά υπάρχουν ποικιλίες που συγκομίζονται από τα μέσα του Οκτώβρη (πολύ πρώιμες ποικιλίες) μέχρι και το καλοκαίρι, π.χ. τα πολύ όψιμα πορτοκάλια (βαλέντσια) που συγκομίζονται από τον Απρίλιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο.
- (β) το κλίμα της περιοχής καλλιέργειας και συγκεκριμένα αν υπάρχει πιθανότητα να υπάρξει κάποιος παγετός, έστω και ήπιος. Σε αυτή την περίπτωση, το κλάδεμα καθυστερεί και γίνεται μετά την παρέλευση της πιθανότητας να συμβεί οποιοσδήποτε όψιμος παγετός.
- (γ) η περίοδος έναρξης της έκπτυξης (ανοίγματος) των οφθαλμών (ματιών) την άνοιξη, που στις περισσότερες περιοχές καλλιέργειας των εσπεριδοειδών της χώρα μας, αυτό συμβαίνει συνήθως κάποια στιγμή από αρχές Μαρτίου μέχρι και τις αρχές του Απριλίου.
Η εποχή κλαδέματος των εσπεριδοειδών καθορίζεται λοιπόν από τις προαναφερόμενες τρεις παραμέτρους (κριτήρια α, β ή/και γ), που ανάλογα με την καλλιεργούμενη ποικιλία και την εποχή συγκομιδής των καρπών της (κριτήριο α), το κλάδεμα μπορεί να γίνει ακόμη και αμέσως μετά τη συγκομιδή, με την προϋπόθεση ότι η περιοχή είναι μη παγετόπληκτη (κριτήριο β) και χρονικά να βρισκόμαστε πριν την ανοιξιάτικη βλάστηση και άνθιση των δέντρων (κριτήριο γ).Σε περιπτώσεις παγετόπληκτων περιοχών, το κλάδεμα των δέντρων των εσπεριδοειδών πρέπει να καθυστερήσει και να γίνει αργότερα, ιδανικά πάντως πριν το ανοιξιάτικο άνοιγμα των οφθαλμών τους. Με άλλα λόγια, αν υπάρχουν πιθανότητες να σημειωθεί παγετός στην περιοχή, το κλάδεμα καθυστερεί και πρέπει να γίνεται όταν ανοίξει-γλυκάνει ο καιρός, κατά προτίμηση πριν να ανοίξουν οι οφθαλμοί την άνοιξη. Απεναντίας, αν η περιοχή μας δεν είναι παγετόπληκτη, μπορούμε να κλαδέψουμε τα δέντρα οποιαδήποτε στιγμή μετά τη συγκομιδή των καρπών, επιλέγοντας μια περίοδο χωρίς βροχοπτώσεις και με όχι υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία.
Τα παραπάνω αφορούν τα περισσότερα είδη και τις περισσότερες ποικιλίες εσπεριδοειδών, δεδομένου ότι το προϊόν τους συγκομίζεται πριν την περίοδο που φουσκώνουν και ανοίγουν τα μάτια (οφθαλμοί) των δέντρων την άνοιξη.
Στην περίπτωση πολύ όψιμων ποικιλιών (που οι καρποί τους συγκομίζονται από την άνοιξη και μετά, π.χ. τα πορτοκάλια βαλέντσια το καλοκαίρι), το κλάδεμα γίνεται μετά τη συγκομιδή (και ας είναι καλοκαίρι!), με μοναδικό δηλαδή κριτήριο αυτό της συγκομιδής των καρπών (κριτήριο α), αφού δεν υπάρχουν εκ των πραγμάτων οι περιορισμοί των κριτηρίων β και γ, που σχετίζονται με την πιθανότητα να συμβεί παγετός (το καλοκαίρι δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση!) και με το στάδιο της έκπτυξης των οφθαλμών την άνοιξη (αφού αυτό έχει συμβεί μήνες πριν!), αντίστοιχα.
Ακολουθούν οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές για ένα σωστό κλάδεμα των δέντρων της πορτοκαλιάς, της λεμονιάς, του γκρέιπφρουτ και της μανταρινιάς:
- Όλα τα εργαλεία πρέπει να απολυμαίνονται πριν το κλάδεμα, κατά τη διάρκεια του κλαδέματος αλλά και μετά το κλάδεμα, πριν τη φύλαξη των κλαδευτικών εργαλείων.
- Αφαίρεση λαίμαργων και άλλων βλαστών που υπάρχουν στον κορμό και χαμηλά στις διακλαδώσεις του δέντρου, με στόχο το άδειασμα του εσωτερικού του δέντρου ώστε να φωτίζεται και να αερίζεται καλά αυτό το τμήμα της κόμης, που θα απομείνει μετά το κλάδεμα και να ενισχυθούν και να αναζωογονηθούν οι καρποφόρες ποδιές!
- Διατηρούνται, ωστόσο, ορισμένοι λαίμαργοι βλαστοί όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάλληλες θέσεις, όπως στα σημεία καμπής των καρποφόρων ποδιών, με σκοπό να μετασχηματιστούν σταδιακά σε καρποφόρους κλάδους και να αποτελέσουν μελλοντικά τους αντικαταστάτες των καρποφόρων ποδιών.
- Αφαιρούνται οι καρποφόρες ποδιές που σκιάζονται σημαντικά (βρίσκονται εσωτερικά του δέντρου και κάτω από τις νεότερες καρποφόρες ποδιές που βρίσκονται πιο εξωτερικά της κόμης), ενώ διατηρούνται οι νεότερες που φωτίζονται επαρκώς και είναι πολύ πιο παραγωγικές. Συγκεκριμένα, τμήματα παλιών καρποφόρων ποδιών που έχουν εξασθενίσει σε μεγάλο βαθμό (φέρουν λίγα φύλλα και εκτεταμένες ξηράνσεις), λόγω και της σκίασής τους από νεότερες καρποφόρες ποδιές που έχουν σχηματιστεί πάνω τους, πρέπει να αφαιρούνται. Ελέγχουμε για την ύπαρξή τους, μπαίνοντας εσωτερικά της κόμης, Όπου εντοπίσουμε τέτοιες εξασθενημένες καρποφόρες ποδιές, τις αφαιρούμε. Παραμένουν, ωστόσο, ανέπαφες οι νεότερες καρποφόρες ποδιές, που είναι εύρωστες και φωτίζονται καλά! Αν, παρόλα αυτά, οι παραμένουσες καρποφόρες ποδιές έχουν υπερβολικά πυκνή βλάστηση, επιβάλλεται να αφαιρεθούν επιλεκτικά μικρά τμήματα αυτών, ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη κίνηση του αέρα και τους φωτός.
- Αφαίρεση ξερών και προσβεβλημένων βλαστών και κλαδιών των δέντρων, καθώς και όσων βλαστών διασταυρώνονται με άλλους ή έχουν τέτοια τάση και κατεύθυνση ανάπτυξης, που εκ των πραγμάτων πρόκειται να τους οδηγήσει μελλοντικά σε διασταύρωση με άλλους βλαστούς.
- Έλεγχος σχήματος (ύψους και πλάτους) του δέντρου, με κοντέματα βλαστών και κλάδων.
- Σήκωμα, με κόντεμα, καρποφόρων ποδιών που ακουμπούν ή σχεδόν ακουμπούν στο έδαφος. Να κονταίνουν με σκοπό να τα άκρα των καρποφόρων ποδιών να απέχουν τουλάχιστον μισό μέτρο με σαράντα πέντε εκατοστά από την επιφάνεια τους εδάφους.
- Το κοντέματα γίνονται πάντα κοντά σε μια διακλάδωση ή σε έναν κόμβο (γόνατο) και οι απαλείψεις όσο το δυνατό πιο κοντά στη βάση του βλαστού ή του κλάδου που αφαιρείται, ακολουθώντας ως οδηγό τη διακριτή γραμμή που συνήθως έχει προσχηματιστεί στη βάση των κλάδων (υπό μορφή κολάρου). Δεν αφήνουμε τακούνια!
- Αν και κατά το κλάδεμα πρέπει να αδειάζει επαρκώς το εσωτερικό του δέντρου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε τελικά, μετά το κλάδεμα, να μην είναι εκτεθειμένες οι κύριες διακλαδώσεις (βροχίονες, υποβραχίονες) στο άμεσο ηλιακό φως. Τα δέντρα των εσπεριδοειδών είναι ευαίσθητα στα ηλιοκαύματα μιας και δεν δημιουργούν φλοιό παχύ που να φέρει εξωτερικά προστατευτικό ρυτίδωμα. Με άλλα λόγια, ο φλοιός του κορμού και των λοιπών χοντρών κλάδων των δέντρων είναι λεπτός, χωρίς προστατευτικό ρυτίδωμα, και επομένως είναι αρκετά επιρρεπής στα ηλιοκάματα. Για αυτό το λόγο, κατά το κλάδεμα θα πρέπει να αφήνονται ορισμένοι βλαστοί, ελεγχόμενης και περιορισμένης, όμως, ανάπτυξης, είτε κατά μήκος των διακλαδώσεων του δέντρου είτε περιεφερειακά και εσωτερικά της καρποφόρας ζώνης (σαν "καπέλα"), με σκοπό τη διασφάλιση μικρής σκίασης για αποφυγή των ηλιοκαμάτων. Αν μετά το κλάδεμα διαπιστώσουμε ότι τελικά άδειασε περισσότερο από όσο έπρεπε το εσωτερικό του δέντρου και υπάρχει περίπτωση οι διακλαδώσεις του να ζημιωθούν από τον ήλιο, θα πρέπει έγκαιρα, να ασπρίσουμε τις πολύ εκτεθειμένες διακλαδώσεις του δέντρου. Για τον σκοπό αυτό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ασβέστης ή κάποιο λευκό υδατοδιαλυτό χρώμα του εμπορίου.
- Το κλάδεμα πρέπει να γίνεται σε περιόδους και μέρες που δεν υπάρχουν βροχοπτώσεις. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής υγρασίας κατά την περίοδο του κλαδέματος είναι υψηλά, καλό είναι αμέσως μετά το κλάδεμα να γίνεται ψεκασμός των δέντρων με κάποιο γενικής χρήσης προστατευτικό σκεύασμα (π.χ.. χαλκούχο).
- Τομές μεγαλύτερες από 3 με 4 εκατοστά πρέπει να καλύπτονται επιμελημένα με ένα προστατευτικό πληγών κλαδέματος (εφαρμόζεται με πινέλο ή βούρτσα).
Παρακολουθήστε το παρακάτω βίντεο, που παρουσιάζει το κλάδεμα ένος δέντρου πορτοκαλιάς που ήταν παραμελλημένο και είχε να κλαδευτεί μερικά χρόνια. Στόχος του κλαδέματος ήταν, μεταξύ άλλων, να δώσει στο δέντρο τη δυνατότητα να ανακάμψει βλαστικά και παραγωγικά, αποσκοπώντας, στη συνέχεια, στην ανάδειξη και τη διατήρηση του παραγωγικού του δυναμικού, με ένα ήπιο κλάδεμα που θα γίνεται σε ετήσια βάση. Στο βίντεο παρουσιάζεται το δέντρο πριν το κλάδεμα, αμέσως μετά το κλάδεμα καθώς και ένα χρόνο μετά το κλάδεμα.
Οι σημαντικότερες ενότητες (κεφάλαια) του βίντεο:
0:15 Το δέντρο πριν το κλάδεμα
0:21 Το δέντρο αμέσως μετά το κλάδεμα
0:31 Το δέντρο ένα χρόνο μετά το κλάδεμα
0:45 Έναρξη κλαδέματος - Απολύμανση κλαδευτικών εργαλείων (ψαλιδιών, πριονιών κτλ.)
1:00 Αφαίρεση βλάστησης που υπάρχει στον κορμό του δέντρου
2:06 Αφαίρεση βλάστησης που υπάρχει χαμηλά στις διακλαδώσεις του δέντρου
2:56 Καθαρισμός εσωτερικού του δέντρου, από τους βλαστούς που είναι πυκνοί ή/και διασταυρώνονται
3:32 Επιλογή, διατήρηση ή/και κόντεμα λαίμαργων βλαστών που είναι σε κατάλληλες θέσεις
3:48 Αφαίρεση κλάδου με την τεχνική των τριών τομών
4:35 Αφαίρεση ξερών και προσβεβλημένων τμημάτων του δέντρου
5:23 Έλεγχος σχήματος (ύψους και πλάτους) του δέντρου
5:53 Κάλυψη μεγάλων τομών με πάστα κλαδέματος
6:10 Το αποτέλεσμα, ένα χρόνο μετά το κλάδεμα
Ακολουθεί βίντεο που παρουσιάζει την εφαρμογή της τεχνικής κλαδέματος των τριών τομών (τεχνική κλαδέματος με τρεις τομές), που εφαρμόζεται για την αφαίρεση (απάλειψη) βραχιόνων και υποβραχιόνων μεγάλης διαμέτρου, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη ασφάλεια για τον κλαδευτή αλλά και την αποφυγή δημιουργίας εκτεταμένων πληγών στα δέντρα.
